نگاهی به تاریخ فردا  - بر گرفته از کتاب سخنرانی  دکتر علی شریعتی- برای آنان که میفهمند.

دیروز مشغول تمیز کردن کتابخانه ی منزل و غبار روبی کتابها بودم که به مطلب ی بسیار جالب در کتاب استاد دکترشریعتی برخوردم. تعجب میکنم که اینبار خیلی مشتاق تر به اشتراک گذاری مطلب ایشان به جای ترجمه ی  شخصی خود در اینجا هستم. امید هست که مورد استفاده ی دوستان علاقه مند به تفکرخلاق و متفاوت ازعموم  قرار بگیرد. پیشاپیش عذر خواهی میکنم اگر در خلاصه برداری مطلب ایشان حق مطلب ادا نشده باشد و مشتاقانه خواهان اصلاح ایرادات خود میباشم.

امروزه دنیا متوجه شده که صرفا نوشتن حوادث تاریخی  به خودی خود ارزش نداشته و زمانی اهمیت پیدا میکنند که بتوانیم توسط آنها تاریخ فردای انسان ها را بنویسیم؛ والا انسان  امروزی در حال شکل به هیچ دردی نخواهد خورد. شناختن گذشتگان مقدمه ای باید باشد برای شناختن خودمان و آیندمان.
در هر برهه از تاریخ همیشه سه طرز تفکر درمیان اقشار اجتماع وجود داشته :

1-عوام : اکثریت جامعه و توده مردم
2- روشنفکران: که کارشان به اندیشه مربوط هست مانند دانشمندان؛ نویسندگان؛ متفکرین؛ فلاسفه؛ علما مذهبی و شعرا
3- نوابغ: تعداد انگشت شمار در جامعه

حال موضوع سخن نوابغ است. در هر دوره از تاریخ افراد معدودی هستند که اندیشه هایی بر خلاف طبقه ی روشنفکر دارند. اینها نوابغ بشری هستند و جزو طبقه روشنفکر که در بالا ذکر شد نمیتوانیم حسابشان کنیم.   چرا؟ چون  اصولا  اندیشه ی تازه ای بوجود آورده اند که روشنفکران  کنونی جامعه هنوز به آن معتقد نیستند. آنها  بر خلاف روح  جامعه ؛ بر خلاف سنت روشنفکری؛ بر خلاف رواج علم و عقل زمان خود ؛  حرکت میکنند.

باید این نکته را در نظر داشت که اصل  تفکر روشنفکران کنونی حاضر در اروپا ؛ از سه قرن پیش؛ یعنی قرن 17ام توسط نوابغ آن دوره تشکیل شده است. ما تحصیلکرده های فرهنگ جدید ؛ کپی و دنباله نوابغی هستیم که از قرن هفدهم در اروپا پدید آمده اند و تا الان ما از آنجا تغذیه روحی میکنیم؛ مثل آنها فکر میکنیم؛ قالبهای علمی و اعتقادی و فکری آنها را تقلید میکنیم. و تا الان هم دانشگاهها ؛علوم  و زندگی مدرن را آنها دارند میچرخانند.

حال این نوابغ از سه قرن گذشته چه کسانی هستنند؟؟ علم پرستانی که در برابر روشنفکران زمان خود  قد علم کرده و میگفتند به آنچه با علم و تجربه به آن میرسیم معتقدیم و کتب مقدس هم زمانی قبول داریم که به مطالب آن با تجربه و تحقیق برسیم. مانند گالیله ؛ کپلر؛ دیکنز. محاکمه ی گالیله معروف هست که توسط طبقه ی روشنفکر و تحصیلکرده های وابسته به کلیسا محکوم شد. چرا؟ چون اینها افرادی هستند که حرف تازه ای متفاوت از طبقه ی روشنفکر و تحصیلکرده میزنند و سر انجام در جامعه غریب و تنها ماندند. اما در آینده افکار آنها به قدری گسترش پیدا میکند که اندیشه شان؛ طرز تفکرشان تبدیل میشود به طبقه ی روشنفکران آینده و چنانکه در اروپا الان میبینیم کشیش ها هنوز هم قدرت دارند اما روح قرن جدید متعلق به تحصیلکرده های علم پرست است؛ نه خدا پرست.

امروزه اعتقاد به اصالت علم  جای مذهب را گرفته است واین هست که به میزان گسترش علوم جدید و طبقه تحصیلکرده به نوع جدید ؛ در جوامع گسترش پیدا میکند ؛ مذهب از طبقات بالای فکری جدا میشود. این واقعیتیست که قابل توجیه و تفسیر نیست ولو بر خلاف مذاق ما و بر خلاف عقیده ی ما باشد . مطالعات جهانی جامعه شناسی مذهبی صدق همین مطلب را نشان میدهند.

وحالا اگر ما روشنفکران کنونی زمان خود هستیم؛ پس  نوابغ در دوره ی ما چه کسانی هستند؟ و چه طور فکر میکنند؟
این گروه اندک در اواخر هر دوره طرز فکرشان شناخته میشود که قدرت و نیروی طرز تفکر نسل های روشنفکر آینده را تشکیل خواهند داد.  روی همین قانون جبری میتوانیم نگاهی به تاریخ فردا بیندازیم. بچه صورت؟
اگر من بتوانم به شما معرفی کنم که در قرن امروز ما نوابغی وجود دارند و اندیشه ی این نوابغ بر خلاف شیوه ی طرز تفکر علم پرستی سه قرن اخیر تحصیلکرده هاست؛ انوقت میتوانیم دقیقا پیش بینی کنیم که روشنفکرا ن نسل های آینده چگونه خواهند اندیشید؟ چه تمایلات؛ عقاید و احساساتی خواهند داشت؟
نوابغ امروزما  بر خلاف روشنفکران علم پرست فکر میکنند. آنها بر علیه علم پرستی سه قرن اخیر طغیان کردند و بنیان گذاران تفکر آیندگان ما هستند.افرادی مانند:

- گنون: نابغه ی علمی بسیار بزرگ فرانسوی  که کتابهای شرق و غرب-  بحران وجدان اروپایی نوشته است.
- آلکسیس کارل: کتاب های انسان موجود ناشناخته؛ راه و رسم زندگی و نیایش؛ تاملات من در راه زیارت لوور
- لوکنت در لویی : سرنوشت بشر
- اینشتین:  نابغه فیزیکدان معروف قرن ما
و بیشتر... *** رجوع شود به پا ورقی.

در تمام این افراد اعتقاد به معنویت مشترک است. فردی مانند اینشتین احساس مذهبی فراوان دارد اما آیا میتوان گفت جزو عوام است؟ یک دیپلمه؛ لیسانسه؛ مهندس ؛ دکتر معمولی یا مانند این بنده جزو طبقه تحصیلکرده جدید و روشنفکر!! اصلا!
در عین حال که اعتقاد دینی دارد ؛جنس اعتقادش  نمیتواند ازجنس مذهب عوام باشد. جزوعلم پرستان روشنفکر هم نیست. پس معلوم میشود یک حرف جدید در دنیا دارد بوجود میاید وآن مذهب "مافوق علم" هست.
توجه کنید یکی تحصیلکرده است ومذهبی- مهندس شده؛  دکتر شده- اما مذهب خود را از پایین و عوام گرفته و با خودش یدک میکشد. بهتر است این را دور بریزد و لا مذهب باشد انوقت به مذهب فوق علمی نزدیکتر است.

و آن  مذهب فوق علمی اعتقادی هست که امروز متفکرین بزرگ  دنیا که نام بردم و دنیا آنها را به رسمیت میشناسد ؛ دارند.
اغلب اینهایی که نام بردم معمولا یک دوره بحرانی را گذرانده اند؛ دوره ی لا مذهبی؛دوره ی پیدا کردن و یافتن مذهب مافوق علمی و سر انجام به یک معنویت بزرگ ؛ به یک روح بزرگ در عالم و یک عقل جهانی رسیده اند و نیاز انسان به پرستش را اعلام کرده اند و اینکه پرستش مانند نفس کشیدن؛ غذا خوردن  جزو اصیلترین احتیاجات بدنی ؛ عصبی ؛ روانی و اندیشه ای ماست. تحصیلکرده ی قرن هجده و نوزده میگوید من تا خدا را زیر چاقوی تشریح خود نبینم باور نمیکنم. علم پرستی اینطور حرف میزد.

اما امروز؛ نابغه ها یی مانند آقای آلکسیس کارل که نه یک کشیش و نه یک مذهبی عوام و نه یک علم پرست روشنفکر؛  و اولین انسانیست که دو جایزه ی نوبل برده است و بزرگترین کسی که در اندیشه ی قرن بیستم اثر عمیق گذاشته؛  میگوید: اگر عبادت را، نیایش معبود بزرگ را از جامع ای بگیریم سقوط حتمی آن جامعه را امضا کرده ایم.
تحصیل کرده های آینده جهان بر خلاف روشنفکران امروز مکتبشان مذهبی خواهد بود اما معنویتی از جنس جهانی  و فرای علم مادی امروز . پایان

*** ادامه ی اسامی نوابغ ی که استاد نام برده:  ویلیام جیمز- باسلارد- ماکس پلانک- ژرژ گوروی- پاتریس دنیت- پاسترناک- باسلارد